بهترین رفوگری

رفوگری یک هنر است و در حقیقت می توان گفت که هنر رفوگری مکمل هنر فرشبافی است. زیرا هر فرش امکان دارد در معرض فساد قرار بگیرد و به مرور زمان آسیب ببیند. بنابراین تا زمانی که فرش و انواع آن در سالن و خانه ها فرش وجود دارد هنر رفوگری نیز باقی خواهد ماند. ارزش هنر رفوگری وقتی بیشتر معلوم می شود که فرش گرانبهایی در نتیجه پوسیدگی یا بید زدگی یا رطوبت و آتش سوزی و یا کثرت استعمال و حوادث دیگر آسیب دیده باشد که دراین هنگام انگشتان معجزه گر رفوگر به کمک ما می آید و با دستهای سحار و نفس خود روحی تازه به کالبد این قالی مشرف به موت می دهد و با نجات آن از تباهی جلوه و زیبائی تازه ای می بخشد در حقیقت کار رفوگر در این حال به خدمات پزشک و جراحی شباهت دارد که بیمار مشرف به موت را از مرگ نجات می دهد.
هر فرشباف باید کم وبیش با هنر رفوگری نیز آشنا باشد تا در هنگام ضرورت بتواند نیازهای خود و دیگران را مرتفع نماید. البته مهارت و ممارست در این رشته نیاز به تعلیم گرفتن و تمرین وکسب تجربه دارد که رفوگر تازه کار به تدریج مهارت پیدا می کند. قبل از شروع به رفوگری باید فرش مورد نظر را کاملاً گسترده و پشت و روی آن را به دقت بررسی و نوع و میزان آسیب دیدگی ها را تعیین و یادداشت نمائیم. با توجه به این که فرش نوعی منسوج می باشد و در مقابل حرارت و رطوبت و مرور زمان آسیب پذیر است ضایعات را تا حدی می توانیم به صورت زیر طبقه بندی نمائیم:
۱- ضایعات ناشی از کهنگی و طول عمر قالی از قبیل پوسیدگی، پاره شدن شیرازه، دررفتگی وفرسودگی چله ها، جر خوردگی و پارگی، رنگ پریدگی و یا ازبین رفتن پرزها و غیره.
۲- ضایعات ناشی از حوادث آتش سوزی و سوختگی، بید زدگی، پوسیدگی ناشی از رطوبت ویا مواد شیمیائی، بریدگی با وسایل برنده و چاقو.
ضایعات فوق ممکن است سطحی باشد یعنی فقط به روی پرز های فرش اثر بگذارد و یا عمیق باشد و به چله ها و پودهای فرش نیز آسیب برساند.

عملیات مرمت و پرداخت فرش:
وسایل مورد نیاز هر رفوگر به شرح زیر است:
۱- وسایل کار از قبیل: قلاب، درفش ، خواب پشت، دفتین، قيچي، دم باريك(انبر دست)، سوزن در دو اندازه كوچك و بزرگ، نخ پود، نخ پنبه اي(چله)، نخ ابریشمی، ظرف آب ، تخته، چارچوب چكش، ميخ كش، اتو، كيله، ميخ .

۲-نخهای رنگین مطابق رنگ بافت فرش و بر حسب این که فرش کهنه و رنگ رفته باشد باید نخها نیز رنگ رفته انتخاب شود و همچنین نخهای چله و پودها.

۳- نقشه قسمتی از فرش که از بین رفته است باید از روی از روی قسمت های مشابه و سالم فرش تهیه می شود.

 رفوگری از نظر کلی شامل مراحل زیر است:
۱-شیرازه دوزی: رفوگر باید نخ مناسب با رنگ مناسب از روی شیرازه باقی مانده فرش تهیه سپس به ترمیم خرابی ها و قسمتهای از بین رفته شیرازه اقدام نماید. چنانچه نخ های مورد استفاده رفوگر با نخ های شیرازه قبلی هم رنگ نباشد عمل رفوگری مثل عمل وصله کاری به چشم خواهد خورد و ارزشی نخواهد داشت و باعث افت قیمت فرش خواهد شد.
۲- پل سازی: در صورتی که چله های اول و آخر فرش از بین رفته باشد رفوگر باید تمام چله ها را با رنگی هم رنگ چله های اول ترمیم نماید.
۳- گلیم بافی: گلیم فرش باید مطابق اول و آخر فرش اولیه زده شود.
۴- بید خوردگی: رفوی پشت و روی فرش بید خورده هر کدام روش مخصوص دارد که رفوگر قبل از اقدام باید به قدر کافی مجرب و آزموده باشد تا از رفوی خود رضایت خاطر حاصل نماید.
۵- سوراخ شد گی و پارگی، سوختگی، چروک خوردگی همه این حالات ممکن است در اثر کهنگی و مرور زمان پیش بیاید همچنین ممکن است مثلاً در اثر بی دقتی بافنده فرش، قالی روی دار پاره شود.که در هر حال باید رفو با رنگی مناسب رنگ به کار رفته در فرش انجام پذیرد. بدیهی است در صورتی که در انتخاب رنگ و عمل رفو دقت کافی نشود جای رفو شده به چشم خواهد خورد و از ارزش قالی کم خواهد کرد. به طور کلی هم آهنگی رنگ نخهای به کار برده شده در رفوگری با رنگ های اصلی نخهای فرش حائز اهمیت زیادی است.

۶- اگر در یک طرف فرش پارگی ایجاد شود می توان آن را از روی نقشه طرف سالم فرش رفو نمود. اگر نقشه دو طرف فرش یکسان نباشد رفوگر باید با توجه به کلیات نقشه فرش، نقشه ای مناسب روی کاغذ شطرنجی طرح نماید سپس عمل رفوگری را انجام دهد. هر گاه فرش بدون نقشه ترمیم شود ارزش خود را از دست خواهد داد.
۷- اگر در وسط فرش یا نقطه ای از آن جر خوردگی پیدا شود ( که به طور وضوح دیده می شود) ابتدا باید محل جر خوردگی فرش را از رو یا پشت علامت گذاری کنند بعد همان محل را تا کنند، اگر جر خوردگی به علت خشکی چله ها ادامه یابد نباید آن را دست کاری نمود بلکه باید حدود جر خوردگی را با ماژیک علامت گذاری کرده بعد آن را با تیغ خیلی تیز از بدنه فرش جدا نمایند سپس قسمت از بین رفته را از روی تعداد چله ها و با نخ های مناسب چله کشی کرده و بعد پود نازک و کلفت را از روی نقشه بافته شده که از بدنه جدا نموده اند به دقت همان نقش و همان رنگ را در بدنه فرش پیاده نموده و تمام نمایند.

۸- رنگرزی: برای اینکه رفوگر بتواند در هر شرایطی قادر به تأمین مواد مورد نیاز و مصالح ضروری خود باشد باید اصول رنگرزی را یاد بگیرد، زیرا چه بسا اتفاق می افتد رنگی که درسال های قبل به کار رفته است هنگام احتیاج و رفوگری در بازار پیدا نشود و همچنین امکان دارد که نخ های فرش در اثر استعمال تغییر رنگ پیدا کند که تهیه نخ های هم رنگ از بازار به آسانی میسر و ممکن نشود، در چنین اوضاعی لازم است که رفوگر نیازهای خود را شخصاً تهیه نماید و برای این عمل کسب اطلاعات مختصر از رنگرزی ضرورت پیدا می کند.

دستگاه کوچکی به نام پاتیل تهیه شود و با توجه به تجربه ای که رفوگر دارد نخ های مورد نیاز خود را رنگ نماید.

۹- گاهی اتفاق می افتد با وجود تمام دقت هایی که به عمل آمده مع الوصف رنگ جای رفو شده با رنگ اصلی فرش کمی مغایرت داشته باشد که در این صورت رفوگر می تواند از رنگ های محلول وآماده استفاده نماید و پس از پایان کار رفوگری، قیچی زدن، کیله کشی، اتوکشی از آن رنگ ها برای تطبیق چله استفاده نماید و بعد روی قسمت رنگ شده، اتوی نیمه گرم ( به مدت ده ثانیه) قرار دهد تا نتیجه مطلوب به دست آید. با این رنگ ها حتی می توان عیب رگه های فرش را نیز رفع نمود اگر رنگ ها ثابت باشد هنگام شستن فرش نیز از بین نخواهد رفت.

نکاتی در رابطه با بهترین رفوگری

همانطور که می دانید رفوگری حرفه ای است که نیاز به مهارت و تجربه بالا در این زمینه دارد و باید از دقت عمل بالایی برخوردار باشد و رفوگر باید تلاش کند تا هنر دست خود را در بهترین رتبه رفوگری قرار دهد.

برای اینکه یک رفوگر بتواند بهترین رفو را ارائه دهد، باید بداند که در در هر مرحله ای و با برخورد با هر نوع آسیب دیدگی چگونه عمل کند.

او باید بداند که درصورتیکه با فرشی روبرو شد که ریشه هایش آسیب دیده باشد و یا کناره های فرش دچار فرسودگی و ساییدگی شده اند باید متناسب با کارش نخ و سوزن مربوطه را انتخاب نموده و با دوخت ریشه ها با روش های مرتبط و انتخاب نخ چله مشابه با چله فرش، ریشه را بازسازی کند، همچنین او می تواند برای دوخت شیرازه فرش، پس از خالی کردن حاشیه فرش و انتخاب نخ همرنگ با کناره فرش، با همان ضخامت فرش را دور دوزی کند. گاهی اوقات با تمام دقتی که رفوگر برای انتخاب نخ همرنگ به خرج می دهند اما باز هم اختلاف بسیار اندکی میان رن فرش با پرزهای رفو شده مشاهده می شود که در این هنگام رفوگر با استفاده از محلول های رنگی آماده رنگ فرش را یه دست کرده و نهایتا با اتوی نیمه گرم در مدت زمانی کوتاه انها را با هم تطبیق می دهد.

در مورد دیگر آسیب دیدگی ها از قبیل سوراخ شدن فرش در اثر بید خوردگی، سوختگی، مواد اسیدی و یا قلیایی و همچنین پوسیدگی فرش در اثر حمل و شستشوی غلط و یا رطوبت معمولا فرش را غبارگیری می کند، روی تخته مخصوص در کارگاه ثابت نگهش می دارد و عمق آسیب را بسنجد سپس با در دست داشتن نقشه فرش و مواد اولیه لازم با تمام توانش به رفع عیب آن بپردازد که این مرحله کارش بسیار سخت و خطیر است و تنها افراد کاردان از پسش برمی آیند.

در صورتیکه آسیب دیدگی، پوسیدگی و سوراخ فرش خیلی عمیق باشد که به تارو پود فرش رسیده باشد، بهتر است تار و پود های ضعیف را قیچی کرده و بازسازی شوند، البته در مواردی که فرش ها قیمتی هستند رفوگر تار و پود ضعیف را سوزن کشی کرده و محکمشان میکند، او این کار را بهتر از قیچی کردن آنها می داند. سپس از طریق قسمت های سالم فرش نقشه آن را به دست آورده و نسبت به نوع آسیب که در روی فرش و یا پشتش می باشد، فرش را مرمت می کند. او فرش هایی را که توسط مواد  اسیدی از بین رفته اند حتما قبل از رفو می شوید، قسمت های آسیب دیده را طوری روی تخته ثابت می کند که کمترین فشار بر آن وارد شود. رفوگر ماهر در زمان ریشه کشی فرش ها سعی میکند چله های جدیدی را که به فرش می دوزد کمترین برآمدگی را بر جای بگذارند و به سختی قابل تشخیص باشند.

قبل از رفوی فرش آنرا می شوید تا رنگ های الیاف و پرزهای فرش و درصد آسیب دیدگی و پوسیدگی بیشتر برایش مشخص شود. قبل از شروع با قلاب و درفش گره های صدمه دیده را بیرون می کشد و سپس دوباره سوزن می زند و می بافد، به هنگام بافتن باید نوع گره را بشناسد که اگر ترکی است گره ترکی بزند و اگر فارسی است او نیز ملزم به بافتن گره فارسی است، اندازه پرزها باید با پرزهای فرش برابری کند و جنس آنها نیز یکی باشد تا مغایرتی در فرش و قسمت های رفو شده پیش نیاید.

وسایل مورد نیاز در رفوگر را  باید از قبل آماده داشته باشد. در صورتیکه نتواند نقشه فرش را از قسمت های سالم آن دربیاورد، بهتر است از یک نقشه کش و طراح در این زمینه کمک بگیرد و نقشه اش را ترسیم کند.

هنر قالیبافی کوچکترین بخش رفوگری است که مرمتگر آنرا به خوبی می داند، رفوگر باید رنگ ها را به خوبی بشناس و با هنر رنگرزی نیز دست و پنجه نرم کرده باشد تا به هنگام نیاز رنگ مناسب و همخوان با پرز فرش را که نتوانسته پیدا کند خودش به وجود اورد تا رنگ ها با هم همخوانی داشته باشند و از هنر قالی کم نشود، چراکه اگر رنگ های فرش همخوانی نداشته باشند، مرمت فرش را به منزله وصله کردن می دانند نه رفوگری.